TSE EN 81.1 +A3’E UYGUN OLARAK İSTEM DIŞI KABİN
HAREKETLERİNİN ALGILANMASI VE ÖNLENMESİ
1.
GİRİŞ
2009 yılında prensip olarak EN 81’e eklenmesine karar verilen Annex
3 veya daha çok kullanılan şekli ile A3 asansörler için bazı yeni tanımlar ve
güvenlik açısından ek önlemler ortaya koymuştur [1]. A3, oldukça önemli yenilik
ve değişiklikler içerdiğinden, gündeme geldiği andan itibaren, hemen her önemli
platformda asansör sektörünün (üretici,uygulayıcı, belgelendirici gibi ) tüm
paydaşları tarafından farklı açılardan ele alınmış ve irdelenmiştir [2].
Standardın gereksinimlerine uygun ürün tedariki ve sektörün uyum sağlaması
amacı ile tanınan uygulmaya konma süresinin 2012’de dolması ile birlikte tüm
yeni devreye alınan asansörlerin EN 81+A3’te belirtilen koşullara uygunluğu
zorunlu hale gelmiştir. EN 81+A3’ün getirdiği en önemli değişiklikler kabinin
kat hizalamasının hassasiyetinin ± 10mm , kabin katta iken ± 20mm ‘lik
mesafenin gerektiğinde otomatik seviyeleme ile korunması, istem dışı kabin
hareketinin tanımlanması ve bu hareketin algılanıp engellenmesine yöneliktir.
Bunların dışında bakım-onarım esnasında sökülen koruma parçaların
yerlerine uygun şekilde takılmasının
denetlenmesi ile ilgili tanım ve önlemler ve 0.15 m/s hızın altındaki
sistemlerin asansör standardı kapsamı dışına çıkarılması da A3 ile getirilen değişikliklerdir.
2.
İSTEM DIŞI KABİN KAREKETİNİN
ALGILANMASI VE ÖNLENMESİ
İstem dışı kabin
hareketine
karşı dişlisiz makinalarda ve redüktörlü makinalarda
farklı uygulamalar mümkündür.
2.1.
Dişlsiz sistemlerde İstem Dışı
Kabin Hareketinin algılanması ve önlenmesi
Bilindiği gibi dişlisiz sistemlerde kullanılan motorlarda tahrik
milinden etki eden elektromekanik fren tertibatı bulunmaktadır. Bu frenler
kabini hareketsiz konumda tutmak için kullanıldıkları gibi yukarı yönde
kontrolsüz hareket için aynı zamanda bir güvenlik bileşeni olarak
kullanılabilirler. Bu iki işleve ek olarak istem dışı kabin hareketinin
algılanması durumunda kabinin güvenli olarak durdurulması için de kullanılabilmektedir.
Şekil 1. Dişlisiz
sistemlerde kullanılan senkron motor ve akuple elektromagnetik frenler
Dişlisiz makinalardaki elektromekanik frenlerin
yu arıda sıralanan tüm koruma işlevleri için
farklı sertifikalandırmalara tabidir. Yukarı yönlü kontrolsüz hareket için verilen sertifika ve bu
amaçla yapılan
deneyler ile
+A3 te tanımlanan istem dışı kabin hareketinin önlenmesine
yönelik sertifika
ve bu amaçla
yapılan
deneyler örneğin gecikme ve
reaksiyon sürelerinin
ölçülmesi birbirinden farklıdır. Herhangi bir sertifika diğer kullanım için
uygunluğu kes nlikle
garanti
etmemektedir. Ayrıca Emniyet
komponentleri
listesi
(Direktif
95/16/EC, Ek IV)
cihazlarını içermez. Bu sebeple istem dışı kabin hareketi
(Unintended Car Movement) için EC
tip muayene sertifikası düzenlenemez.
Yani, mevcut
bir EC tip muayene sertifikası
(A3’ün gerektirdiği farklı şartlar nedeniyle)
otomatik olarak A3’ün gerektirdiği tip
muayene sertifikasının yerini alamaz.
Bu gibi durumlarda, komponent A3’e göre
(ilave olarak) test
edilmeli ve sertifikalandırılmalıdır. Sertifikada +A3’e ilişkin herhangi bir atıf bulunmazsa;
sertifika, söz konusu emniyet
komponentinin istem dışı kabin hareketi engelleme cihazının bir
parçası olarak kullanımında geçerli değildir. Burada sözü edilen duruma uygun bir ürün
sertifikası aşağıdaki ibareyi
içermelidir.
Sonuç olarak
dişlisiz motorlarda uygun ve sertikalı frenler kullanıldığında, seviyelemenin
kilit açılma bölgesi içinde olması ve bu bölgenin dışına çıkılması durumunda
köprüleme devresinin
iptal olması söz konusu ise, söz konusu
değilse, monitori
dişlisiz (senkron) motor freni tek
başına kullanılabilir. Bu durum g (izleme) yapılarak fren kontaktörü düşürülmelidir. Bu durumda
motor freni 9.11 e göre sertifikalandırıldığı için istenmeyen hareketi önlemek
için ayrıca bir
madde 9.11 göre durdurma tertibatına gerek duyulmaz. Otomatik seviyeleme özelliği olan
asansör kontrol kartlarının hemen
hepsinde kapı açma bölgesi dışına çıkıldığında köprülemenin
iptal edilmesi
sözkonusu olduğundan fren
kontaktörünün düşürülmesi istem dışı kabin
hareketinin önlenmesi için yeterli olacaktır.
2.2.
Redüktörlü sistemlerde İstem Dışı Kabin Hareketinin algılanması
ve önlenmesi
Şekil 2. Vidalı redüktörlü
asansör makinası
Fren tertibatının ana
kasnak mili üzerinde olmadığı sistemlerd yani redüktörlü (asenkron)
asansör makinelerinde kasnak mili veya
kasnak üzerinde
ayrıca bir durdurma tertibatının
kullanılmadığı durumlarda istem dışı hareket önleyici bir sisteme gerek
vardır.
Kabini hareketsiz konumda tutmak amacı ile kullanılan ve yüksek hız miline
bağlı fren kasnağına etki eden klasik
çeneli fren tertibatları istem dışı hareket önleme am cı ile kesinlikle
kullanılamaz. Bu durumda ya dişlisiz sistemlerdekine benzer bir elektromekanik
frenin düşük hız miline etki edecek
şekilde kullanılması veya istemdışı hareketin önlenmesi için standartın ön gördüğü
diğer yöntemlerin uygulanması gereklidir.
A3 bu açıdan hız regülatörü, mekanik
fren tertibatının (paraşüt) veya halat
freninin uygun şekilde tasarlanmak kaydı ile kulanımına olanak
sağlamaktadır.
Bu şekildeki kullanımda istem dışı kabin hareketinin bir algılama
sistemi ile hız regülatörünün aşırı
hızlanma beklenmeden bir solenoid
ile aktive edilmesi
yoluna gidilir. Esas olarak bu prensibe uygun olarak tasarlanan i k
hız regülatörü TSE EN 81-
21 için geliştirilen ve kabin hareketsiz iken normal olarak regülatörün kilitli tutulmasını
sağlayan bir solenoid içeren
regülatördür.
Şekil 3. EN81-21’e uygun normalde kilitli hız regülatörü
Bu tasarım eski binalarda uygulanan yeni asansörler için gerekli düzenlemeleri belirleyen EN 81 -21
standardına göre geliştirilmiştir. Bu standarda dahil olan asansörlerde yeterli kuyu güvenlik ölçüleri
bulunmadığından, asansörün hareket etmediği (bekleme) zamanlarda sürekli
kilitli kalması gerekmektedir.Asansör kata gelip durduğunda regülatör gagası yuvaya girmekte ve herhangi bir
beklenmeyen kabin hareketine karşı kilitleme iç n hazır olarak beklemektedir. Prensip olarak seviyeleme ve
erken kapı açma durumunda regülatör kilidinin çözülmesi, diğer
tüm durumlar için kapı açma bölgesinde regülatörün kilitli olması istem dışı kabin hareketinin
kayma fren ile önlenmesi için yeterli
olacaktır.
EN 81+A3 gereksinimleri dikkate alınarak geliştirilen diğer hı regülatöründe ise yukarıdaki
tasarımdan farklı
olarak istem dışı hareketin regülatör
üzerinden algılanmasını da içeren bir
tasarım yaklaşımı benimsenmiştir. Bu
şekilde standartta ayrı tanımlanan istem dışı hareket
algılama ve herketi sonlandırma işlevleri
tek bir cihaz üzerinde birleştirilmiştir.
İstem dışı
hareketin algılanması için regülator
kasnağına akuple kodlayıcı ve elektronik
sayıcı
gibi elektronik
çözümler değerlendirildikten
sonra, sistem güvenirliğinin daha yüksek lması
ve elektromagnetik gürültülere daha
yüksek bağışıklık göstermesi nedeniyle nispeten daha mekanik bir
algılama yöntemi olarak
regülatör kasnağı üzerindeki
uygun sıklıkta indüktif
özellikli çıkıntıları gören
iki indüktif sensör kullanılmıştır.
İndüktif sensörler sayesinde, kapı
açma bölgesinde, herhangi bir kabin hareketinin oluşması
durumunda ardışık iki değişim
algılandığında bir solenoid üzerinden regülatörü kitleyecek bir kontak kombinasyonu
tasarlanmıştır. Ayrıca bobinin hareketini elektriksel
işarete çeviren mikro anahtarlar
kullanılarak fren kontaktörünün düşürülmesi, motor kuvvet devresinin kesilmesi gibi kumanda
kullanılarak fren kontaktörünün düşürülmesi, motor kuvvet devresinin kesilmesi gibi kumanda
işlevleri gerçekleştirilir. Esas olarak, istem dışı hareketin algılanmasından
sonra kayma fren tetiklemeden önceki sürede motor elektrik devresinin kesilmesi ve sistemin hareketsiz hale geçmesi hedeflenmiştir. Sekilde EN 81+A3’e uygun olarak görülmektedir.
tasarlanan hız regülatörü
Şekil 4. EN 81+A3’e uygun
tasarlanan hız regülatörü
Tasarlanan regülatörün standardın öngördüğü koşullara uygunluğu ve uygulamada
yaratabileceği sorunlara karşı bağımsız bir onaylanmış kuruluş tarafından incelenmesi, sürecin
en zorlu kısmını oluşturmaktadır. Sertifikasyon sürecinde yapılan deneylerde kulllanılan
komponentlerin ayrı ayrı reaksiyon süreleri ve mesafeleri ölçülüp değerlendirilmekte, yüksek
hızda mekanik kilitleme
mukavemeti ölçülmekte detaylı bir risk analizi yapılmaktadır.
Kumanda
devresindeki tüm röle ve kontaktörlerin güvenli (SIL) olması, bir rölenin
çekmemesi veya çekili bir rölenin bırakmaması durumlarına karşı sistemin
çalışmasını engelleyici v ya en
kötü durumda regülatörün kilitlenmesini sağlayıcı önlemlerin alınması ve
onaylanmış kur bu önlemleri yeterli bulması zorunludur.
SONUÇ
2012 yılı başından itibaren EN 81+A3 yürürlüğe girmesi
ile yeni tasarlanan asansörlerde standardın öngördüğü istem dışı kabin
hareketinin önlenmesi için gerekli tertibatların bulunması gerekmektedir.
Özellikle montaj firmalarının , bu amaca yönelik ürün temini konusunda
yaşadıkları yoğun sıkıntılar, ürünlerin sadece ithalat yolu ile karşılanması ,
asansör sektörümüzdeki yenilikçi firmaların bu problemin çözümüne yönelik
çalışmalar yapmasında motive edici bir rol oynamıştır. AKAR ASANSÖR standardın
isteklerine uygun, sertifikasyon süreci tamamlanmış, tamamı Türk mühendis ve
teknik elemanarı tarafından tasarlanmış çözümleri sektöre kısa bir süre içinde sunmuştur.
KAYNAKLAR
[1]
TSE EN81+A3 Türk Standardı
[2] EN 81-1 EK:A3 UYGULAMALARI AKAR ASANSÖR İNELEX
Asansör Fuar Etkinlikleri Sunumu İZMİR /2012
0 Yorumlar